De wet van Jante: streven naar gelijkheid in Denemarken

Afgelopen week tijdens de wekelijkse lunch op mijn werk aan de universiteit bespraken mijn collega’s het volgende probleem: wanneer de professoren een interne activiteit houden op de faculteit (lees: verplichte lezing), dan ruimen zij na afloop niet zelf hun wijnflessen op. De studenten die verantwoordelijk zijn voor het schoonhouden van de faculteit hebben hierover geklaagd bij het universiteitsbestuur. Waarom zouden zij immers de rotzooi van de professoren op moeten ruimen? Zij zijn toch niet minder waard dan hen?

Licht verbouwereerd vroeg ik of de studenten betaald krijgen voor hun werk. Dat krijgen ze. En niet een klein beetje ook. Ik constateerde dat dit wellicht een nogal onnodige discussie was en dat de studenten gewoon hun werkzaamheden iets uit konden breiden, maar daar konden mijn collega’s helaas niet in meegaan. Denen streven namelijk (onbewust) altijd naar gelijkheid en daar hoort bij dat iedereen mag zeggen wat hij of zij denkt. Met dat in het achterhoofd is het blijkbaar naar Deense maatstaven geaccepteerd om simpelweg te zeggen dat je een onderdeel van je werkzaamheden niet langer wilt uitvoeren. Het zorgt er anderzijds ook voor dat meer dan 60% van de Denen een Weber-barbecue heeft aangeschaft.

In Denemarken is het blijkbaar geaccepteerd om simpelweg te zeggen dat je een onderdeel van je werkzaamheden niet langer uit wilt voeren

Het streven naar gelijkheid zie je bijvoorbeeld ook terug in het feit dat Denemarken in 1915 als eerste land in Europa het algemeen stemrecht voor vrouwen invoerde. De strijd naar gelijkheid zit diep, zeer diep in de Deense genen geworteld en werd voor het eerst door Aksel Sandemose in zijn boek ‘En flygtning krydser sit spor’ uit 1933 beschreven. Hij noemt het fenomeen Jantelov, naar het stadje Jante waarover hij in zijn boek schrijft.

Waar de filosofie van de wet van Jante, zoals de Nederlandse vertaling luidt, in het kort op neerkomt, is dat niemand beter is dan een ander. Denen zien elkaar als gelijkwaardig en er is nauwelijks sprake van hiërarchie. Zo noemt iedereen hier alle professoren en docenten bij de voornaam en wordt op de Koningin na niemand meer met de formele De-vorm aangesproken. Het gebrek aan hiërarchie schept meer mogelijkheid voor discussie en overleg. Vanuit een lagere positie klinkt dit heerlijk: je kunt je baas of docent aanspreken op alle dingen waar jij het niet mee eens bent. Vanuit een hogere positie wordt de wet van Jante nogal eens afgeschilderd als een excuus voor onnodige discussies.

Waar de filosofie van de wet van Jante in het kort op neerkomt, is dat niemand beter is dan een ander.

Vanaf welke kant je het ook bekijkt, ik vind de wet van Jante het leven vooral saaier maken. Eenheidsworst is het woord dat mijn gevoel denk ik het beste omschrijft. Want waar de wet van Jante het mogelijk maakt dat ik als student-assistent mee mag lunchen met alle professoren, zorgt deze leefwijze er ook voor dat niemand zijn hoofd boven het maaiveld uit durft te steken. Wellicht komt daar het strikte Deense kleurenpalet voor kleding (zwart, grijs, wit) vandaan. Je mag vooral niet té speciaal of té succesvol ogen, want dan kan het namelijk lijken alsof je je beter voelt dan anderen en dat is een no-go.

Hoe kun je dan toch de buitenwereld laten zien dat je best geld genoeg hebt, maar dat je je niet verheven voelt? Juist. Door precies dat te doen wat alle andere mensen ook doen. De buurman koopt een Weber-barbecue? Dan koop ik ook een Weber-barbecue. Zijn we weer lekker gelijk.

Foto: Hickorees

Berdien

Berdien vertrok voor de liefde richting de hoofdstad van Denemarken, Kopenhagen. Voor Fika Magazine blogt ze over alles wat ze meemaakt in haar nieuwe woonplaats.